تراژدی راه آهن بوشهر ، برازجان به روایت اسناد آرشیو بریتانیا، راه آهنی که در خاتمه جنگ جهانی اول ساخته شد - تور استانبول

او درباره انگیزه اش از پرداختن به این موضوع اظهار کرد: برازجان زادگاه من است و قبلا هم تالیفاتی درباره این شهر داشتم و موضوع راه آهن برازجان هم از جنبه های غفلت شده بود که احتیاج است به آن بپردازیم. ماجرا از این قرار است که ابتدا قرار بود راه آهن از بوشهر به تهران بیاید، اما بعد سر از خوزستان درآورد و پس از آن به تهران رفت.

استاد دانشگاه شیراز بیان نمود: از آنجا که درباره این موضوع تحقیق و پژوهشی انجام نشده بود، وقتی در انگلستان بودم، اسنادش را از آرشیو بریتانیا گرفتم تا در فرصت مناسب روی آن کار کنم؛ راه آهنی که در انتها جنگ جهانی اول از سوی راه آهن هند زیر نظر ارتش بریتانیا ساخته شد، زیرا پلیس جنوب برای پیشروی به سمت شیراز به یک خط تدارکاتی احتیاج داشت تا با سرعت نیروها و تدارکاتش را جابه جا کند.

خیراندیش گفت: به همین علت با سرعت خط آهن ساخته شد؛ مثل همان خط آهن میرجاوه که از کویته پاکستان تا میرجاوه می آمد و بعدا تا زاهدان ادامه پیدا کرد که البته بعد از جنگ جهانی اول ساخته شد. به همین علت راه آهن های دیگری در گوشه هایی از ایران بنا شد؛ ازجمله در خوزستان چند جا راه آهن ساخته شد که برای تکمیل خطوط نفت و جابه جایی کالاهای تجاری و امثال آن احتیاج بود؛ حتی در منطقه قفقاز هم این نوع راه آهن بوده و در منطقه ما راه آهن بوشهر - برازجان.

او اضافه کرد: این راه آهن نقش مهمی در تحولات منطقه فارس بازی کرد. اگرچه خیلی زود رویکرد نظامی آن تمام شد و در فعالیت های اقتصادی نقش بسیار موثری داشت و در صورتی که ادامه پیدا می کرد می توانست منطقه را تغییر دهد، اما به علت اختلافات حقوقی که میان ایران و بریتانیا وجود داشت و بعلاوه مالکیت آن که در اصل متعلق به راه آهن هند بریتانیا بود، پیچیدگی های اداری و اقتصادی پیدا کرد که ناچار شدند آن را به ایرانی ها به مبلغ 60 هزار تومان بفروشند.

مولف کتاب برازجان، سرزمین آفتاب بامدادان عنوان نمود: تجار منطقه توانستند 40 هزار تومان را جمع نمایند و بیش از آن را نتوانستند پرداخت نمایند، به همین علت شرکت راه آهن هند بریتانیا خط را جمع کرد! به عقیده من قفدان این خط آهن در افول اقتصادی منطقه در سال های بعد خیلی موثر بود. در ماجرای راه آهن کرزن، وثوق الدوله، فرمانفرما و بعضی دیگر از سیاستمداران وقت حضور دارند که هرکدام در این میان نقشی ایفا کردند.