آتش سوزی جنگل ها اتفاقی نیست - تور استانبول

آتش سوزی علاوه بر نابودی درختان جنگل سبب به هم خوردن اکولوژی می شود و حیات جانوران را به مخاطره می اندازد. ترکیب گونه های گیاهی عرصه را مختل می نماید و سبب تضعیف پایداری گونه ها و ذخایر ژنتیکی می شود. به طوری که چند سال پس از وقوع یک آتش سوزی در منطقه، گونه های مهاجر سطح عرصه را تسخیر می کنند و تیپ جامعه گیاهی گذشته را تحت تاثیر قرار می دهد.

آتش سوزی جنگل ها یک فاجعه اجتماعی، مالی و دارای اثرات زیست محیطی است

جنگل ها مهمترین منابع کره خاکی هستند و عملکرد آن ها نقشی مهم و اساسی در حفظ تعادل اکولوژیک دارد. هرگونه تغییرات مضر و قابل اندازه گیری در کیفیت فیزیکی، شیمیایی یا توان زیستی منابع طبیعی که موجب از دست رفتن یا کاهش کمی و کیفی خدمات منابع طبیعی مثل کارکردهای فیزیکی و بیولوژیکی آن شود، اصطلاحاً تخریب یا آسیب منابع طبیعی نامیده می شود. یکی از مهمترین منابع ریسک طبیعی آتش سوزی است. آتش سوزی سبب خسارات و آسیب های زیادی به قسمت های مختلف جنگل و جانوران وحشی، اهلی و حتی انسان می شود. آتش سوزی جنگل ها یک فاجعه اجتماعی، مالی و دارای اثرات زیست محیطی است.

هر آتش سوزی در جنگل دو علت می تواند داشته باشد: طبیعی و غیرطبیعی. آتش جوامع گیاهی را در طول زمان تحت تأثیر قرار می دهد و به عنوان یک فرایند طبیعی نقش مهمی در حفظ سلامتی اکوسیستم های خاص دارد اما از قرن بیستم، افزایش آتش سوزی ها با عامل انسانی وضعیتی ایجاد کرد که آتش تبدیل به تهدیدی بزرگ برای جنگل ها شده است. هر ساله آتش سوزی جنگل، هزاران هکتار از جنگل ها را نابود کرده و سطوح زیادی از جنگل های کره زمین را از بین می برد. آتش سوزی در جنگل ها و مراتع ایران که دارای اقلیم و پوشش گیاهی متفاوتی هستند هرساله اتفاق افتاده که بیشتر آن ها توسط انسان و به صورت عمدی آغاز می شوند.

آتش سوزی های شدید و کنترل نشده منجر به تغییرات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک می شود

هر دو نوع آتش سوزی تأثیرات قابل توجهی بر ساختمان خاک، ترکیبات خاک، موجودات خاک زی، چرخه آب و پوشش گیاهی جنگل برجای می گذارد که در صورت عدم کنترل جنگل را به سوی تخریب سوق می دهد .آتش سوزی های شدید و کنترل نشده منجر به تغییرات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک شده و با کاهش مواد آلی چرخه عناصر مواد غذایی را تحت تاثیر قرار داده و کاهش آن را در پی خواهد داشت.

در مورد تأثیر آتش بر خاک و پایداری بخش زیر زمینی بیان شده است، که آتش سوزی های شدید منجر به تغییر در نرخ معدنی شدن و نسبت کربن به نیتروژن و در نتیجه کاهش ذخیره عناصر غذایی خاک، کربن، منیزیم و ظرفیت تبادل کاتیونی را کاهش می دهد. در واقع آتش سوزی های شدید کاهش میزان مواد آلی، تبخیر عناصر نیتروژن، فسفر، پتاسیم، گوگرد، مرگ میکروب ها، فرسایش خاک و افزایش دفع آب را در پی دارد که به شدت آتش، میزان سوخت و رطوبت خاک متفاوت است. خاک، آب و موجودات زنده از عوامل مؤثر در تعادل و پایداری اکوسیستم های جنگلی هستند. آتش سوزی سبب بر هم خوردن میزان هم سالی درختان و نابودی نهال های جوان و فقیر شدن خاک و تغییرشکل ظاهری درختان می شود و می توان گفت آتش به سرعت اندوخته قرون و اعصار محیط زیست را در میان شعله های بی رحم به دود و خاکستر تبدیل می نماید.

نتایج نشان داده است آتش سوزی عرصه زندگی ساکنان جنگل را محدود کرده و با سوختن علوفه و محصولات فرعی برای آن ها دستان تهی، دام های گرسنه و فقر و فلاکت را نوید خواهد داد. آتش سوزی جنگل ها می تواند آسیب گسترده ای به زندگی و دارایی های بشر وارد نماید. اما گاهی دارای اثرات سودمند برای حیات وحش است و تولید مثل برخی گونه های گیاهی بستگی به اثرات آتش دارد. گرچه که آتش سوزی های بزرگ ممکن است تأثیر منفی اکولوژیکی داشته باشد.

با توجه به کمبود منابع جنگلی در ایران و فرایند رو به افزایش تخریب این منابع به دلایل متعدد از جمله آتش سوزی در جنگل که دارای پیامدهای منفی اکولوژیک، مالی و اجتماعی است، حفظ این منابع بسیار حائز اهمیت است. آتش سوزی در جنگل های زاگرس همراه با سایر عوامل مخرب همواره این منابع با ارزش کشور را تهدید کرده و باعث از بین رفتن آن ها می شود. آتش سوزی در جنگل های زاگرس ویران کننده است، زیرا بعد از اینکه آتش پوشش گیاهی را می سوزاند، چیزی جایگزین آن نمی شود. در تحقیقی با عنوان بررسی تاثیر آتش سوزی، عوامل مهم ایجاد کننده و راه های پیشگیری از آن در جنگل ها بیان شده، اصلی ترین عامل ایجاد آتش سوزی در منطقه عامل انسانی است.

مؤثرترین راه برای کاهش خسارت های ناشی از آتش سوزی های جنگل، یافتن سریع آتش و واکنش همه جانبه با تمام اقدامات حفاظتی است. در واقع شناسایی مناطق با احتمال وقوع آتش سوزی و طبقه بندی مناطق خطر ایجاد آتش سوزی و توزیع مکانی آن از جمله شیوه های مناسب در مهار و کاهش سطوح آتش سوزی می تواند باشد. امروزه کشورهای اتحادیه اروپا، آمریکا و کانادا آتش سوزی جنگل ها را با استفاده از ابزارهای گوناگونی شامل ایستگاه های هواشناسی اتوماتیک کنترل شونده از راه دور پیش بینی و ردیابی می کنند. البته این ایستگاه ها گران قیمت بوده ولی نواحی گسترده ای را تحت پوشش قرار می دهند.

به طور کلی می توان نتیجه گرفت، جنگل ها ماوای متنوع ترین جوامع زیستی جهان و غنی ترین تنوع زیستی زمین هستند. در آن ها تعداد زیادی از داروهای بالقوه و هزاران هزار گونه دیده نشده و کشف نشده و پنهان وجود دارد. همچنین توانایی تعدیل آب و هوای جهان را دارند و شرایط آب و هوای کل زمین را پایدار نگه می دارند. به دلیل اهمیت حیاتی جنگل ها در سراسر جهان برای حفاظت از آن ها و محیط زیست، جوامع به طور رسمی و غیررسمی در صدد حفاظت از جنگل ها و جلوگیری از نابودی محیط زیست بر آمده اند وهمه دولت های جهان نهادهایی را برای حراست جنگل ها ایجاد کرده اند. بر این اساس، برای جلوگیری از خسارت های مالی سنگین بر کشورها، انجام پیش بینی های لازم و ارائه راهکارهای فنی مناسب پیشنهاد می شود.

منابع:

بیرانوند، ع و دیگران. (1390). بررسی تاثیر عوامل اکولوژیک بر توسعه آتش سوزی در اکوسیستم های جنگلی (مطالعه موردی: کاکارضا- لرستان). مجله تحقیقات منابع طبیعی تجدید شونده. شماره 2. صص: 13-1.

کرمی ، ف و دیگران. (1395). نابودی جنگل ها، آتش سوزی. سومین کنفرانس بین المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی. صص: 15-1.

هوشیارخواه، ب و دیگران. (1386). رژیم های آتش سوزی در جنگل و استراتژی مقابله با آن . دومین همایش مقابله با سوانح طبیعی. صص: 10-1.