دلیل رفتار عجیب کرونا چیست، رمز ادامه حیات ویروس - تور استانبول

در مصاحبه با دکتر علیرضا رئیسی، معاون بهداشتی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به این موضوع پرداختیم که آیا درباره رفتار ویروس کرونا تحقیقاتی در کشور اجرا شده است یا خیر. اگر اجرا شده پس چرا اطلاع رسانی آن از سوی مسئولان ضعیف بوده و اگر نه دلیل آنچه بوده است.

آخرین اطلاعات و اقداماتی که برای آموزش مردم می توان از آن بهره جست چیست و چرا بعد از 5 ماه هنوز مرجع معینی برای آگاهی بخشی و اطلاع رسانی درباره ویژگی های خود ویروس کرونا در کشور وجود ندارد.

*به نظر شما رفتار ویروس کرونا تا به امروز چه روندی را طی نموده است و با وجود تحقیقات بسیاری که در ایران و جهان در حال اجرا است چرا تا به امروز بشر نتوانسته است به یک درمان و داروی معین برای این بیماری دست پیدا کند.

رئیسی: ساختار ویروس کرونا به گونه ای است که به نظر می رسد مجموعه ای از چند ویروس است. یک تکه هایی از ویروس شبیه هپاتیت سی، یک بخش هایی شبیه ایدز (HIV)، یک بخش هایی شبیه آنفولانزا است و این ساختار عجیب و غریب موجب رفتارهای عجیب و غریب شده است. همین موضوع هم باعث شده داروهایی که برای این بیماری تجویز می گردد در عمل هیچ تأثیر قطعی نداشته باشد. هر دارویی هم که شنیده شد مؤثر است بعد از مدتی گفتند که مؤثر نیست. دلیل اش شاید همین ساختار چندگانه ویروس است. در خصوص بیماری های دیگر دارو اختصاصی بر همان ویروس اثر می نماید.

برای درمان کروناویروس، داروهای متعددی از جمله داروهای مقابله با ایدز، اینترفرون، رمدیسیویر، فاویپراویر، کرولکین، تامیفلو استفاده شده است اما هیچ دارویی اکنون در جهان به عنوان داروی قطعی و اثربخش برای کرونا ویروس وجود ندارد. به همین دلیل فراوری واکسن آن هم سخت خواهد بود.

اما بر اساس آخرین اطلاعات علمی که وجود دارد نکته این است که موتاسیون عجیبی در کروناویروس رخ نداده است. یک تغییرات کوچکی در ویروس اتفاق افتاده که به آنها بریفت یا شیفت گفته می گردد. زمانی که موتاسیون در یک ویروس رخ دهد ممکن است رفتار ویروس به طور معین تغییر کند. به تازگی در مجله سل نتایج یک مطالعه به چاپ رسیده که توانسته اند یک موتاسیون در کروناویروس پیدا نمایند که D164 آن به G164 بدل شده است. رفتار شناسی ویروس را مطالعه نموده اند و دیده اند که اثر این تغییر، مسری تر شدن ویروس است اما در همان مقاله ذکر شده که این تغییر روی پاتوژنوسیتی ویروس و یا همان بیماری زایی ویروس تأثیر نداشته است.

وقتی رفتار ویروس را آنالیز می کنیم مسائل مختلفی می بینیم. برخی می پرسند آیا این درست است که وقتی ویروس علائم خود را نشان می دهد و ریه ها درگیر می شوند، دیگر کار از کار گذشته است؟ باید گفت که در یک مورد ابتلاء مسائل مختلفی وجود دارد. موارد بسیار زیادی وجود دارد که این ویروس فرد را مبتلا می نماید و فرد متوجه نمی گردد و خوب می گردد. یک درصدی از افراد هم ممکن است علائم بسیار خفیفی مانند سردرد، گلو درد و بدن درد کمی داشته باشند. یک درصدی از افراد هم هستند که علائم خفیف دارند و احتیاجی هم به درمان ندارد و این افراد در منزل با استراحت خوب می شوند. یک سری از افراد هستند که علائمی دارند اما احتیاج به بستری ندارند و می توان درمان سرپایی برای آنها انجام داد. یک سری از افراد هم احتیاج به بستری پیدا می نمایند.

درمان پذیرفته شده در کشور، هیدروکسی کلروکین و یک تب بر است. علائم هم بسیار متفاوت است. علائمی که از سردرد، گلو درد، سینوزیت، سرفه خشک، درگیری تنفسی، کاهش حس بویایی و چشایی، درگیری علائم گوارشی را شامل می گردد.

*ویروس کرونا شرایط متفاوتی با سایر ویروس ها داشته به عنوان مثال گفته می گردد روی سطوح مختلف ماندگاری مختلفی دارد. هر تحقیقی به یک نوع سطح و میزان ماندگاری اشاره می نماید. برخی می گویند این ماندگاری هم زیر سوال است و دقیق نیست و هنوز اثبات نشده است. به نظر شما چرا اینقدر با اطلاعات متفاوت و ضد و نقیض درباره رفتار شناسی ویروس روبرو هستیم و چرا اساساً پاسخگویی درستی در این زمینه در کشور ما صورت نمی گیرد؟

رئیسی: در خصوص ماندگاری بر روی یک سطح باید به این نکته توجه کنید که همواره باید هر سطحی را آلوده در نظر بگیرید، حتی اگر آن سطح ضدعفونی شده باشد و یا تستی روی آن اجرا شده باشد در نهایت آن را آلوده بدانید. به طور مثال یک ایستگاه اتوبوس هر پنج دقیقه هم ضدعفونی گردد باز هم تضمینی وجود ندارد که فردی در میان این پنج دقیقه با دست آلوده سطح میله ها و جایگاه های اتوبوس را لمس ننموده باشد و شما به عنوان فرد بعدی آن آلودگی را جذب ننموده باشید. فرض کنید دست شما کاملاً آلوده است بنابراین نمی توان به سمت استریل کردن سطوح پیش رفت.

راه چاره این موضوع این است که بدانید راه انتقال چیست و باید سبک زندگی خود را تغییر بدهیم و دست آلوده را به سمت چشم، بینی و دهان نبریم. نکته بعدی این است که باید مرتب و در هر فرصتی دست ها را بشوییم. توصیه اصلی این است که افراد دستکش نپوشند چرا که هم اعتماد کاذب ایجاد می نماید و هم ممکن است درآوردن نامناسب دستکش موجب آلودگی فرد به کروناویروس گردد.

بحث اصلی در تحقیقات این است که باید کاربردی باشند و در رفتار مردم تأثیرگذار باشد. یک نمونه درباره ماندگاری ویروس بر روی سطوح می گویم. شما باید در همه حال بدانید که سطوح آلوده هستند. این یک تکنیک است. اتاقی را تصور کنید که تمام نقاط آن و تمام سطوح وسایل در آن رنگ شده است و شما نباید دست تان رنگی گردد، میزان مراقبت از آلوده نشدن به ویروس در بیماری های عفونی هم همین قدر است. البته در برخی از خانواده ها همه وسواس پیدا نموده اند و ما توصیه نمی کنیم که تا این حد از استریل کردن را رعایت نمایند. بلکه باید در یک حد معقولی شستشو را انجام دهند. توصیه های اصلی و پروتکل های بهداشتی را انجام دهند.

* تحقیقات هم درباره ویروس کرونا شرایط متفاوتی با سایر بیماری ها دارد. محققان از جنبه های مختلفی این ویروس را آنالیز نموده اند، شرایط تحقیقات کشور ما در زمینه ویژگی های کروناویروس چگونه است؟

رئیسی: درباره تحقیقات ویروس شناسی کرونا باید بگویم که جمهوری اسلامی ایران یکی از کشورهایی است که بیشترین مشارکت را در حوزه تحقیقات کروناویروس داشته است و جز 10 کشور اول جهان است که در این زمینه تحقیق می نماید. آنقدر تعداد پژوهش ها و مقالات بالا است بسیار مورد توجه نهاده شد. مقالات و تحقیقات مشترک ایران با سایر کشورها هم بسیار اجرا شده و برخی از تحقیقات مشترک ما با 8 کشور در حال اجرا است.

تحقیقات ژنتیکی و ویروس شناسی نیز انجام می گردد اما یک نکته مهم وجود دارد که کروناویروس، ویروس خاصی است. در این مدتی که آمده موتاسیون خاصی بر روی آن انجام نشده و مانند آنفولانزا نیست که در مدت اول تا انتهای پاییز بیش از 270 موتاسیون داشته باشد. یکی از دردسرهای کروناویروس هم این است که در آن موتاسیون رخ نداده است. رفتار کروناویروس (کووید 19) حتی مانند اجداد این ویروس از جمله مرس و سارس و 4 گونه دیگر کروناویروس و سرماخوردگی نیست و با آنها متفاوت است.

شاید سوال گردد که چرا سارس و مرس از بین رفتند و همه گیر نشدند اما برای کرونا این موضوع رخ نداد. نکته مهم در اینجا این است که هرچه میزان کشندگی و پاتوژنتیسیتی یک ویروس بالاتر باشد شانس توقف آن خیلی بیشتر است چون افرادی که مبتلا می شوند می میرند و دیگر زنده نیستند که بخواهند بیماری را به فرد دیگری منتقل نمایند. سارس و مرس بالای 35 درصد مرگ و میر دارند و اتفاقاً مشکل اصلی با کروناویروس همین ادامه حیات با وجود ضعیف بودن است و از همین رو در مدت طولانی افراد بیشتری را مبتلا می نماید. ضمن اینکه با اینکه کشندگی کرونا از مرس، سارس و آنفولانزا کمتر است اما یکی از دلایلی که همه از کروناویروس می ترسند این است که رفتارهای عجیب و غریب و موذیانه دارد و افراد زیادی را آلوده می نماید.

نکته دیگر درباره کروناویروس این است که میزان آلایندگی از یک فرد به فرد دیگر متفاوت است. یک واژه ای در رفتارشناسی ویروس وجود دارد با عنوان super Spreader یعنی پخش سریع. برخی افراد سوپر اسپریدر هستند برخی افراد سیستم ایمنی بدن شأن به گونه ای است که وقتی ویروس وارد بدن شأن می گردد ویروس به سرعت تکثیر می گردد و آن را به سرعت پخش می نمایند. این افراد بسیار خطرناک هستند و تعداد زیادی از افراد آلوده می شوند. به عنوان مثال وقتی می گوئیم در یک عروسی 400 نفره 100 نفر مبتلا شده اند دلیل اش وجود یکی از این نمونه ها است.

* تحقیقاتی که به آن اشاره کردید بیشتر در حوزه های دارویی و درمان بیماری کرونا مؤثر بوده است، در حوزه تحقیقات بهداشتی چه کارهایی در کشور اجرا شده است؟

رئیسی: در حوزه تحقیقات بهداشت درباره کروناویروس هم در این مدت تحقیقات بهداشتی و اپیدمیولوژی زیادی اجرا شده است. به عنوان نمونه تفسیر مطالعات متعدد در زمینه اپیدمیولوژی و تأثیر تست های سرولوژی بر مبنای تحقیقات بهداشتی بوده است. در حوزه بهداشت هم تحقیقات زیادی در حال اجرا است که نتایج آن به تدریج در حال انتشار است. همچنین مطالعات بزرگی در این زمینه در حال اجرا است. برای این تحقیقات محیط فضاهای عمومی از جمله برخی پاساژها، برج های تهران و حتی ساختمان وزارت بهداشت از منظور وجود کروناویروس کنترل و تحقیق شده اند.

* نکته ای که از ابتدای شناسایی اولین مورد کروناویروس تا به امروز اذهان را به خود مشغول نموده است این است که چه مرجع و چه منبعی برای اطلاعات و تحقیقات بیماری کرونا معتبر است. اینکه هر فرد آگاه و هر مکانی که در آن تحقیق صورت می گیرد می تواند منبع اطلاع رسانی کرونا باشد احتیاج به رسیدگی دارد. مردم آخرین اطلاعات علمی درباره کرونا را باید از کجا دریافت نمایند. این ضعف اطلاع رسانی درباره کروناویروس تا حد زیادی به فراموشی اهمیت بیماری در جامعه هم دامن زده است، برای این موضوع چه راه چارهی پیشنهاد می کنید؟

رئیسی: به تازگی یک مطالعه رفتارشناسی مردم در زمان بحران کرونا در یک ژورنال خارجی به چاپ رسیده است که نشان می دهد زمانی که موجی از بیماری می آید و نمودار ترس مردم فوق العاده بالا می رود، این ترس بر حضور مردم در اجتماعات تأثیر می گذارد و حضور را فوق العاده پایین می آورد و موج بیماری کاهش می یابد. به محض اینکه ترس با سرعت افت می نماید دوباره حضور بالا می رود و بیماری افزایش می یابد. بنابراین نشان می دهد که آگاهی و ترس مردم به کاهش بیماری منجر شده و در کل جهان هم وضع به همین منوال بوده است.

الان و بعد از 5 ماه بعید است از کسی بپرسید که برای مقابله با کرونا چه کار باید کرد به شما پاسخ ندهد که باید دست هایمان را بشوییم، فاصله داشته باشیم و ماسک بزنیم اما همین دانستن و بلد بودن باید به رفتار اجتماعی بدل گردد. زمانی که یک آگاهی و آموزش تبدیل به رفتار گردد می توانیم بگوییم آموزش مؤثری است وگرنه در حد اطلاع رسانی باقی می ماند. فکر می کنم باید روی تغییر رفتار مردم بیشتر کار کنیم. مردم هم به جایی رسیده اند که افرادی که اطراف شأن بوده اند و آنها را می شناخته اند، همسایه ها و خویشاوندان شأن یا مبتلا شده اند یا بستری و فوت شده اند و از همین رو کم کم باورشان شده است که بیماری خطرناک است.

وزارت بهداشت سخنگو دارد اما اطلاع رسانی از این مقوله جدا است. ما در وزارت بهداشت و ستاد ملی مبارزه با کرونا چند کار در حوزه اطلاع رسانی و آگاهی بخشی انجام داده ایم که یکی از آنها تلفن 4030 است که هر فردی تماس بگیرد اطلاعات جامع و دقیق به مردم داده می گردد.

یکی از مهمترین اقدامات در وزارت بهداشت این است که به تازگی مصوب کردیم به افرادی که به مراکز بهداشتی و درمانی مراجعه می نمایند پمفلت های اطلاع رسانی داده گردد. این پمفلت های آموزشی در دسته بندی های متعدد تهیه شده اند که به افرادی که کرونا مثبت هستند یک نوع اطلاعات، به افرادی که دارای بیمار کرونایی هستند یک نوع اطلاعات و به افرادی که مبتلا نیستند نیز یک نوع دیگر اطلاعات مورد احتیاجشان را می دهد. این موضوع ابلاغ شده و در سراسر کشور اجرایی می گردد.

همچنین دانشگاه های علوم پزشکی با صدا و سیما و رسانه های مراکز استان های کشور همکاری می نمایند که برنامه های اطلاع رسانی را با گستره بیشتر و حتی به زبان های بومی و محلی آموزش دهند و آموزش را جدی تر پیش ببرند.

*موتاسیون: جهش (به فرانسوی: Mutation) (به انگلیسی: Mutation) یک تغییر ژنتیکی است که صفات زیستی برخی از افراد یک گونه را تغییر می دهد. به عبارت دقیق تر، جهش ها تغییراتی در توالی دی ان ای هستند. جهش ها می توانند در هر ناحیه ای از دی ان ای رخ دهند.