برهوت مطلق در جهان داستانی آلیس مونورو - تور استانبول

می خواستم چیزی بهت بگم اثر آلیس مانرو، نویسنده نوبلیست کانادایی و مشهور به ملکه داستان های کوتاه جهان است که به همراه نقدی از بیژن عبدالکریمی به تازگی توسط انتشارات نقد فرهنگ به تازگی روانه بازار شده است.

خبرنگاران به این بهانه متن این یادداشت را که به معرفی جهان داستانی مونرو تاثیر آن بر مخاطبان جوان این نویسنده می پردازد را در ادامه از نگاه شما می گذراند:

من وقتی می خواستم کتاب می خواستم چیزی بهت بگم، اثر آلیس مانرو، را به دوستانم معرفی کنم نمی توانستم دقیقا بگویم چرا. نمی توانستم بگویم چه چیزی در این کتاب یافت کرده ام که آن را خواندنی کرده است. روی اتفاقات داستان های مانرو نمی شود هیچ برچسبی گذاشت. فقط می دانستم با این که در داستان های او از احساسات پیچیده ای حرف زده می شود همه چیز فوق العاده ساده و روان است. با وجود این که مانرو متعلق به اونتاریوی کانادا است و کتاب وی در دهه هفتاد میلادی نوشته شده است، لیکن من به عنوان یک خواننده به شدت تعجب می کردم که می دیدم جهانی من و آلیس مانرو خیلی از هم فاصله ندارند. ولی آلیس مانرو توانست مرا وارد ریز احساساتی کند که بین مان، یعنی بین همه ماها، مشترکند.

فرق نویسنده ای مثل آلیس مانرو با دختری مثل من در این است که مسائل مرا گیج و درهم برهم می کنند ولی او در مواجهه با همان مسائل دست خواننده را می گیرد و با جملات کوتاه و ساده همه چیز را برایش روشن می کند. تا قبل از خواندن داستان هایش فکر می کردیم که برخی احساسات فقط در عمق وجود خودمان است و هیچ وقت نمی توان آنها را وصف کرد. اما آلیس مانرو آنقدر در نوشتن احساسات شخصیت داستان هایش ظریف عمل می کند که با خواندن هر جمله حس می کنیم که داریم راجع به خودمان می خوانیم و به همین خاطر توجه مان به تمام جزییات داستان هایش جلب می شود که شاید چیز جدیدی راجع به درونیات مان در داستان هایش کشف کنیم. چون اعتمادمان را جلب می کند و می دانیم که احتمالا هر چیزی که او روایت می کند جایی در وجود ما نیز دارند.

من از این که کسی می تواند تا این حد عمیق احساساتی را تجربه کند و توانایی بیان پیچیده ترین حس ها را به درست ترین و واضح ترین شکل داشته باشد، و از این که می تواند با حداقل کلمات و توضیح کم ترین وقایع بیشترین تاثیر را بر خواننده به جا بگذارد واقعاً قبطه می خورم.

وقتی او زندگی روزمره را با متانت و احترام موشکافی و وصف می کند، می بینم که زندگی خسته کننده روزمره نیز چقدر می تواند تأمل برانگیز باشد. به همین خاطر است که لقب چخوف روزگار ما را به او داده اند و گفته می شود که هر دوی آنها درباره انسانیت در فضایی معمولی و راجع به قرار دریافت انسان ها در دیلماهای اخلاقی می نویسند. داستان های مانرو بگونه ای است که بعد از خواندن هر داستان انگار برای همه خوانندگان این حالت پیش می آید که باید کتاب را زمین بگذارند و برای جذب چیزی که خوانده اند باید دقایقی را به تأمل بپردازند.

خیلی ها بر این باورند که آلیس مانرو نویسنده ای فمینیست است. اما این نکته که بیشتر شخصیت های داستان ها او زن هستند او را به نویسنده ای فمینیست تبدیل نمی کند. فضاهایی که او توصیف می کند راجع به همه انسان هاست نه لزوما فقط زن ها. اگر اکثر شخصیت های داستان هایش زن هستند به این دلیل است که می خواهد از تجربه های شخصی خودش، به عنوان یک زن، بنویسد. او نه تنها فمینیست نیست بلکه در داستانهایش از حماقت ها و سادگی های زنان نیز بسیار سخن می گوید.

اکثرآثار آلیس مانرو داستان کوتاه هستند خیلی ها بر این باورند که نوشتن داستان کوتاه، تمرینی برای نوشتن رمان محسوب می شود. ولی آلیس مانرو نشان می دهد که داستان کوتاه می تواند همان قدر تأثیرگذار باشد که یک رمان. خودش بعد از دریافت جایزه نوبل گفت که امیدوار است از این بعد به داستان کوتاه نیز به عنوان یک هنر جدی نگریسته شود.

نکته دیگر این که با وجود آن که کتاب می خواستم چیزی بهت بگم در چهل سال پیش نوشته شده است، ولی انگار فضایی که در آن توصیف می شود فضای همین دوره است: فضایی سرد و پر از بی اعتمادی و بی اعتقادی. انسان های این داستان ها هم انگار مثل نسل من در حال دست و پا زدند که به چیزی برسند که نجات شان دهد و انگار حاصل این دست و پا زدن ها چیزی جز چنگ زدن به چند رابطه بیمار و از دست دادن آنها نیست و حقیقتاً که همه ما در این جدال تنها هستیم و هیچ حس گرم و واقعی ای وجود ندارد که به ما نیرو ببخشد. همه ما تلاش می کنیم که خودمان را با داشته هایمان گول بزنیم ولی خودمان هم می دانیم که در این میان چیزی کم است. چیزی در جهانی ما کم است. مهم نیست که چکار می کنیم و سرمان را با چه چیزی گرم می کنیم، ولی مدام در پس زندگی هایمان بوی تعفنی به مشام می رسد که هر چقدر هم به روی خودمان نیارویم باز هم این بوی تعفن وجود دارد.

شخصیت های داستان های مانرو به قدری بهت زده اند که در مواجهه با هیچ اتفاقی نمی توانند عکس العملی نشان دهند؛ این اتفاقات چه از نوع مرگ فرزند باشد و چه از نوع خیانت هایی که از جانب همسران شان متوجه شان می شود. در چنین جهانیی مأوای آدم ها روابط احساسی شان است. این روابط احساسی همان چیزی است که انسان ها -خودشان را با آن سرگرم می کنند و خودشان را گول می زنند که خوشبختیم. اما آلیس مانرو شرایطی را برای ما به تصویر می کشد که این کورسوی امید هم از انسان ها گرفته می شود و چیزی نمی ماند جز تصویر هولناک انسان وسط برهوت مطلق.