ایراداتی در طرح جامع شهری که بافت تاریخی همدان را دچار آسیب می نمایند - تور استانبول

داستان یک طرح، 300 ایراد، 30 امضا

بعضی از کارشناسان معماری و شهرسازی همدان 300 ایراد به طرح جامع این شهر گرفته اند، ایرادهایی که علاوه بر مسائل شهری، مسائل میراثی و محیط زیستی را نیز در برمی گیرد، به اندازه ای که به اعتقاد این کارشناسان حتی بافت تاریخی همدان یا تک بناها و آثار ارزشمند شهری در این طرح جامع، دیده نشده اند.

نمونه شاخص این بی توجهی به بافت تاریخی همدان را می توان داستان ادامه داری دانست که از دوره پهلوی شروع شده بود؛ با تخریب قلعه کهنه باقی مانده از دوره صفویه در دوره پهلوی و ساخت زندانی جای آن، داستان شروع شد و پس از آن با مطرح شدن بحث خروج مراکز نظامی و زندان ها از داخل شهر در دهه 80، این بنا که دیگر در محدوده بافت تاریخی همدان نهاده شده بود تخلیه و به اداره مخابرات همدان واگذار شد.

از آن موقع به بعد، بطور مداوم برای راه اندازی پروژه های مختلفی حواله می شد، تا پایان و در یکی از آخرین پیشنهادها در دهه 90، بحث ساخت اسکای مال در زمین 9 هزار متری آن و درست در کنار دو بیمارستان و مشرف به بافت تاریخی همدان مطرح شد، تا با ساخت مجتمعی 14 طبقه آن زمین نیز به نوایی برسد، حتی بدون نظارتِ میراث فرهنگی، زمین آن خاکبرداری هم شد اما این اقدام باعث بالا دریافت اعتراضات فعالان میراثی و محیط زیستی شد و در ساخت وسازهای شهری به یک چالش تبدیل شد، در نهایت اساتید شهرسازی و معماری دانشگاه های همدان به این نتیجه رسیدند که بافت تاریخی همدان در طرح تفصیلی و جامع شهری دیده نشده و همین اتفاق به مرور به بافت قدیم شهر آسیب وارد می نماید و حتی بیش از 300 مورد ایراد در طرح تهیه شده وجود دارد.

در این میان به دلیل قرار ندریافت مصوبه دریافت استعلام از میراث فرهنگی در زمان صدور مجوزهای مختلف در بافت تاریخی در طرح جامع همدان؛ اضافه شدن این مصوبه برای تشخیص دقیق بافت تاریخی همدان در محدوده رینگ اول و دوم شهر نیز مورد اعتراض نهاده شد. آن طرح حتی تپه پیسا یا کاسی ها به عنوان مهمترین، تاریخی ترین و قدیمی ترین تپه همدان را فقط در حد یک لکه تاریخی دیده که هیچ صندلی دقیقی در طرح جامع همدان ندارد.

بنابراین 30 نفر از اساتید دانشگاه و کارشناسان برنامه ریز شهری در نامه ای به اسلامی، وزیر راه و شهرسازی و رئیس شورای عالی شهرسازی و معماری کشور نسبت به این اتفاق اعتراض نموده اند.

در آن نامه آمده است: تهیه طرح جامع شهر همدان در قرارداد اداره کل راه و شهرسازی همدان با یک شرکت خصوصی، محول شده و اکنون نیز مراحل پایانی تدوین را سپری می نماید. با توجه به اثرات بلند مدت طرح جامع در شهرها و حساسیت موضوع ضروری دانستیم ابهامات فنی متعدد موجود در طرح مزبور و دغدغه های کارشناسی پیرامون طرح تدوین شده را با جنابعالی به عنوان مقام عالی وزارت راه و شهرسازی در میان بگذاریم و از جنابعالی به عنوان رئیس شورای عالی شهرسازی و معماری ایران انتظار می رود مجدانه پیگیر موضوع شوید.

بعضی از مسائل کلی پیرامون طرح که اشاره می شوند:

1- بر اساس مبانی بنیادین تئوری های توسعه پایدار و رشد هوشمند شهری دو مفهوم حائز اهمیت است اولا توسعه کالبدی شهر زمانی باید محقق گردد که همه ارکان توسعه اعم از مالی، فرهنگی، زیست محیطی، اجتماعی و غیره به صورت متوازن رشد نموده باشند و ثانیا سیاست توسعه کالبدی باید با راهنمایی توسعه به گستره های موجود شهری و پرهیز از گسترش به سوی پیرامون و اراضی زراعی، استفاده حداکثری از اراضی لم یزرع موجود در درون محدوده، نوسازی و بازسازی مناطق متروک و فرسوده و احیا و باز زنده سازی بافت فرسوده باشد.

این دو مفهوم با اهمیت اگر در توسعه شهرها مد نظر قرار نگیرد، رشد شهرها لاجرم به گسترش حاشیه نشینی خواهد انجامید. با توجه به پژوهش های پیشین اجرا شده، شهر همدان دارای ظرفیت های کالبدی نسبتا گسترده درون محدوده است، ضمن آنکه توازن در ارکان مختلف توسعه در شهر همدان محل تردید جدی است. بنابراین یکی از مهمترین مسائل در راستای پیامدهای منفی پراکنده روئی شهر، رشد حاشیه نشینی خواهد بود و طرح جامعی که علی الاصول باید با هدف کاهش پراکنده روئی شکل بگیرد، خود عامل اصلی ایجاد پراکندگی شهری خواهد شد.

2- الحاق شهرها و روستاهای پیرامون محدوده به شهر، اگر مبنای کارشناسی دقیق نداشته باشند باعث مخدوش شدن هویت این سکونتگاه ها و تبدیل این مناطق به حاشیه شهر خواهد شد، ضمن آنکه موجب از بین رفتن اراضی مرغوب کشاورزی نیز می گردد.

مستحضرید کشاورزی شهر همدان از گذشته به عنوان موتور اصلی محرک اقتصاد شهر وجود داشته اما از دو دهه پیش اراضی کشاورزی به نصف کاهش پیدا نموده و با توسعه های پیش بینی شده این فرایند همچنان ادامه خواهد داشت، ضمن آنکه شرکت مهندسین مشاور شهر همدان را به عنوان شهر خدماتی در طرح جامع اطلاق نموده است. بدیهی است بدلیل مسائل پایداری و امنیت غذایی یکی از اهداف اصلی برنامه ریزان شهری حفظ اراضی مرغوب کشاورزی و باغات ارزشمند هستند که ظاهرا نادیده گرفته شده اند.

3- حضور شهفرایندان در عرصه تصمیم گیری و نزدیکی و هماهنگی آنان با مسئولان و متخصصان، در دستیابی هر چه سریعتر به خواسته ها و احتیاجهای شان به وسیله فرآیند شهرسازی مشارکتی میسر می گردد. بدیهی است عدم مشارکت مردم در برنامه ریزی شهری و عدم توجه به نظرات ایشان، به عدم تحقق اهداف بلند مدت طرح جامع منجر خواهد شد. متاسفانه نه تنها مشارکت مردم در این طرحها وجود نداشته بلکه تصمیمات اصلی طرح جامع شهری به صورت خلق الساعه با فشارهای گسترده سیاسی در حال اجرا است.

بطوریکه یک روز تصمیم آن است شهر از یک سو گسترش یابد و بعد از جلسه چند مدیر تصمیم گرفته می گردد شهر از سمت و سوی دیگری رشد کند. این مسائل احتمال وجود رانت اطلاعاتی و فساد بعضی افراد آگاه از طرح را در ذهن متبادر میکند که احتیاج است، نهادهای نظارتی جدا به این موارد ورود کند.

4- جمعیت و سرانه های جمعیتی و پیش بینی جمعیت افق طرح، مسئله ای بسیار مهم در تدوین طرح جامع شهری است. مسئله ای که به نظر نمی رسد دقت لازم روی آن اجرا شده باشد. جمعیت شهر همدان براساس آمار رسمی مرکز آمار ایران به عنوان تنها مرجع رسمی این حوزه 554406 نفر در سال 1395 است. نگاه تک بعدی و ساده انگارانه به مسئله سرانه جمعیتی در شهرسازی یکی از ایرادات عمده در طرح مذکور است. بطوریکه مدیران تصور می نمایند با تقسیم مساحت محدوده بر جمعیت و مقایسه آن با سرانه شاخص شهرهای دیگر به همین راحتی می توان به لزوم رشد شهر یا عدم رشد آن پی برد. مستحضرید همین نگاه های تک بعدی و غیر اصولی به مسائل از جمله علت های اصلی حاشیه نشین شدن بیش از 30 درصد جمعیت کشور شده است. در حالیکه توجه به ماهیت پیچیده و پویایی شهر و تاثیر انواع متغیرها بر یکدیگر در شهرسازی از ضروریات است.

5- تعدیل قیمت مسکن یکی از توجیهات رشد بدون اصول شهر توسط مسئولان قلمداد شده است. کاهش قیمت مسکن احتیاجمند تعدیل مولفه های بنیادین رشد قیمت مسکن است و تا زمانی که مسائل پایه ای در زمینه قیمت مسکن حل نگردد، انتظار حل این مشکل کمی غیر منطقی به نظر می رسد. ضمن آنکه تعدیل قیمت مسکن با تصمیم سازی همه جانبه مالی، فنی، سیاسی، اجتماعی و البته کالبدی محقق خواهد شد نه صرفا با هزینه از کالبد شهرها، که در این صورت اثرات جبران ناپذیری به ساختار فضایی شهرها وارد خواهد کرد. البته این موضوع چند بار هم قبلا در سیاست های مختلف تجربه شده و اثرات بسیار کوتاه مدت و مقطعی در قیمت مسکن ایجاد کرد اما ساختار فضایی شهرها را دچار مشکل نمود.

موارد فوق صرفا بعضی از نگاه های کلی در فرآیند تهیه طرح جامع شهر همدان است و در جزئیات طرح موارد متعددی از مسائل غیر فنی و علمی و تصمیمات بدون مطالعات علمی دقیق وجود دارد که در زمان دیگری مورد بحث قرار خواهد گرفت. مجددا از جنابعالی درخواست داریم با ارائه سیاست های کارشناسی و علمی، فرآیند تهیه و تصویب طرح جامع شهر همدان را به راستا منطقی خود برگردانید.