چرا اثربخشی در پروژه های مسئولیت اجتماعی فراموش می شود؟ - تور استانبول

بیش از نیمی از دانش آموزان کلاس پنجمی هنوز یک متن ساده مربوط به کلاس دوم را نمی توانند بخوانند و حدود 70 درصدشان یک ضرب و تقسیم ساده را نمی توانند انجام دهند (در چهارسال گذشته این آمار بهبود خاصی نداشته و در برخی نقاط شرایط کمی هم بدتر شده است).

ولی ساختمان مدرسه در بیشتر مناطق کم برخوردار ساخته شده بود و نهادهای بسکمک هم از دولتی و سمن ها گرفته تا بخش مسئولیت اجتماعی شرکت ها و خیریه ها همچنان به تعداد مدارسی که ساخته اند، می بالند. موضوعی که کمتر به آن توجه شده بود این است که ساخت مدرسه هدف نیست، بلکه مدرسه یکی از زیرساخت های اولیه برای هدف بزرگتر یعنی بهبود شرایط آموزشی است. در گزارش های دیگر ارزیابی شرایط آموزشی در مدارس هند، به مشکل کمبود معلم متخصص و متبحر، نبود انگیزه در میان معلمان و نبودن فضای مشوق یادگیری اشاره می شود. همینطور مطالعات دیگر نشان می دهند که فقر غذایی در میان بچه ها، تاثیر بسیار منفی بر سطح یادگیری بچه ها می گذارد. حتی در مناطق شهری (در کشورهای مختلف) به گرسنگی پنهان اشاره می شود، که در آن کودک کالری غذایی در حدی که گرسنه نباشد دریافت می کند، ولی ارزش غذایی آنچه که میخورد پایین است و ویتامین ها و املاح معدنی لازم برای رشد فیزیکی و ذهنی مناسب به او نمی رسند.

نتیجه همه این ها شکل گیری چرخه باطلی است که بسکمک از بچه ها در مناطق کم برخوردار اگر چه به مدرسه می فرایند اما به خوبی درس نمی خوانند؛ مهارت های ذهنی و شناختیشان تقویت نمی شود. بخش قابل توجهی از این بچه ها در بزرگسالی همچنان با مسائل مالی و اجتماعی دست و پنجه نرم می کنند. 97 درصد از بچه ها هندی مدرسه دارند اما اثربخشی آموزش - به خصوص در مناطق کم برخوردار - دیده نمی شود.

تنها در آمریکا، در سال 2019، حدود 450 میلیارد دلار توسط خیریه ها جمع شد (جهت مقایسه: طبق تقریبی از سازمان ملل، برای ریشه کن کردن گرسنگی، در سراسر جهان، بودجه ای که برای یک سال لازم است 267 میلیارد دلار است). آنجا هم مثل خیلی کشورهای دیگر دغدغه اصلی جمع آوری اعانه بیشتر و افزودن به فهرست پروژه های در دست اقدام است. یعنی تمرکز بیشتر روی ورودی سیستمی است که قرار است نفع اجتماعی ایجاد کند و اثربخشی پروژه ها در جامعه هدف چندان در اولویت قرار نمی گیرد. (گرچه در آمریکا نظام مالیاتی به دلیل معافیت مالیاتی که پروژه های خیریه و مسئولیت اجتماعی دارند، ساز و کاری برای بازخواست ارزیابی و سنجش اثربخشی این پروژه ها ایجاد کرده است تا جلوی سوءاستفاده و پولشویی در زیر چتر خیریه و مسئولیت اجتماعی تا حدی گرفته شود).

واقعیت این است که از ساختمان مدارس در حال ساخت و بسته های غذایی در حال بسته بندی، میتوان به راحتی عکس گرفت و به عنوان برگ زرینی از پروژه های در دست اقدام، آنها را در شبکه های اجتماعی مانند اینستاگرام گذاشت و رسانه ای کرد. ولی ارزیابی مستمر بهبود شرایط آموزشی و شرایط تغذیه ای، دانش، حوصله و همت خاصی می خواهد که در نبود یک سیستمی که اثربخشی را بازخواست کند، ممکن است بسیار از آن شانه خالی کنند. ایفای مسئولیت اجتماعی خود را ساخت مدرسه می دانند، نه بهبود شرایط آموزشی. (ضمن اینکه با بهبود شرایط آموزش و تغذیه نمی شود عکس گرفت!!!).

متاسفانه در ایران هم به نظر میرسد که رویکرد پروژه-محور بر رویکرد اثربخشی-محور غالب است. وقتی از پروژه های مسئولیت اجتماعی سوال میشود، فهرستی از اقدامات در دست اجرا ردیف میشود، اما زمان پرسش از میزان اثربخشی این اقدامات در جامعه هدف، در پاسخ گویا اقدام به پروژه همانا به معنی اثربخش بودن آن هم تلقی میشود. در حالی که بسکمک از پروژه های مسئولیت اجتماعی همچنان درگیر ساخت مدرسه هستند، اعلام میشود که مدارس دولتی با کمبود 197 هزار معلم روبرو هستند (همشهری، 4 مهر 1399)، آیا بهتر نیست که حداقل بخشی از سرمایه هایی که صرف ساخت مدرسه می شود، به بهبود شرایط کادر آموزشی و تقویت نهادهایی که تربیت معلم را بر عهده دارند اختصاص یابد و افزایش اثربخشی آموزشی به عنوان هدف اقدامات مسئولیت اجتماعی مطالبه شود؟

بخش خصوصی در ذیل مفهوم مسئولیت اجتماعی در معنای فراگیرش، این توان را دارد که در پشتیبانی از اهداف اجتماعی و در ارتباط با نهادهای غیردولتی، گفتمان افزایش اثربخشی را به یک مطالبه جدی تبدیل کند و حامی برنامه هایی باشد که ایجاد شفافیت در ارزیابی اثربخشی را هدف قرار می دهد. بخشی از اقدامات مسئولیت اجتماعی می تواند پشتیبانی از ساز و کارهایی باشد که به نهادهای مختلف کمک می کنند تا قدم به قدم اثربخشی پروژه هایشان را بسنجند و بهبود بخشند. وگرنه بسکمک از فعالیت ها به جای درمان کردن درد، همچنان به توزیع مسکن ادامه می دهند.